‘Mijn naam is Brodeck en ik had er niets mee te maken. Daar sta ik op. Ik wil dat iedereen het weet. Ik had er niets mee te maken en toen ik eenmaal wist wat er gebeurd was, had ik er liever nooit meer over gesproken, ik had mijn geheugen willen vastbinden en het zo houden, zo ingetogen en stil als een wezel in een ijzeren val. Maar de anderen dwongen me.’

Zo begint deze verbluffende, mooie en beklijvende roman van Philippe Claudel. Briljant is de roman ondermeer omdat het verhaal zich afspeelt in een tijd en plaats die zowel zeer specifiek als generiek lijken, herkenbaar en toch op de een of andere manier onbekend. We bevinden ons in een soort duister fantasieverhaal waarin Brodeck zijn vertelling doet. Hij lijkt Joods te zijn, maar hij diende in zijn jeugd als acoliet van een priester, wat impliceert dat hij dat niet is. De locatie lijkt zich in de Elzas te bevinden, maar veel geografische kenmerken kloppen niet. En de nazi’s hebben hun barbarij aangericht in de regio, maar ze worden nooit bij naam genoemd. Het enige wat we zeker weten is dat Brodeck is gearresteerd en zich een weg geschraapt heeft om te overleven in een hel die evenmin duidelijk wordt benoemd, maar in alles doet denken aan de Holocaust. Zelden heb ik deze zo weerzinwekkend en tegelijk zo aangijpend mooi weten beschrijven. Brodeck overleeft het uiteindelijk omdat een sadististische kampbewaker hem gebruikt als menselijke huisdier :“Broderick de Hond”. 

Tegen alle verwachtingen is hij teruggekeerd uit die verschrikking. Hij verblijft in een dorp dat even achterlijk als geïsoleerd is, maar een vreselijk geheim in zich draagt, door allen gekend, door niemand benoemd. Het dorp vraagt hem – hij is de enige die geletterd is – om een rapport te schrijven over wat een “spijtig voorval” wordt genoemd. Maar hij komt er snel achter dat de waarheid niet is wat van hem verlangd wordt. Hij moet vooral een zinnige, logische uitleg van het gebeuren bedenken, en goedpraten wat niet goed te praten valt. Langzaam wordt hij opnieuw omringd door gevaar, omdat het dorp hem wantrouwt. Brodeck zelf is er “de ander”; hij overleefde, maar eigenlijk is hij precies daarom een hinderlijke herinnering aan het onzegbare kwaad dat in het dorp is aangericht. “De anderen” zo zegt Brodeck, “degenen die er levend uitkwamen, zoals ik – we dragen allemaal nog steeds een deel ervan mee, diep van binnen, als een gezwel. We kunnen nooit meer de ogen van andere mensen zien zonder ons af te vragen of ze het verlangen koesteren om op ons te jagen, ons te martelen, ons te doden.”

Ook de dorpspriester kan hem niet helpen. “Mensen zijn vreemd”, vertelt die hem. “Ze begaan de ergste misdaden zonder vragen te stellen, maar later kunnen ze niet meer leven met de herinnering aan wat ze hebben gedaan. Ze moeten er vanaf. En dus komen ze naar mij, omdat ze weten dat ik de enige ben die hen verlichting kan brengen, en ze vertellen me alles. Ik ben het riool, Brodeck. Ik ben geen priester, ik ben de rioolman.” Brodeck ondervindt dat hij uit het ene riool ontsnapt is om weer in een ander te belanden. En zelf acht hij zich geen haar beter dan de dorpsgenoten. Want hij suggereert dat er een kwalijk geurtje hangt aan zijn “overleven”. 

Niet alles is donker en hels in dit mooie boek. Ook levensvreugde en schoonheid vinden er hun plaats in. Maar ze kunnen de waarheid van deze roman niet verhullen: Brodeck staat voor ons allemaal. Zijn kwelgeesten ook. Het rapport Brodeck boort in een zenuw waarvan we niet willen weten dat ze bestaat:  het schrikwekkende vermogen van de mensheid – wij dus ! – om de afschuwelijkste daden te stellen en de collectieve blik af te wenden als mensen het onmenselijke doen. Brodeck toont onze wanhopige inspanningen om te vergeten en onszelf te vergeven voor de verschrikkingen die we aanrichten, gedogen en weg poetsen. Sommige passages in deze uitmuntend geschreven roman zijn werkelijk onvergetelijk, zoals de ontmoeting van Brodeck met dieren in het woud, die hem lijken te vertellen dat het onmogelijk is om te leven met wat geschied is. Aan wie het nog niet gelezen heeft kan ik ‘Le rapport de Brodeck’ zeer warm aanbevelen. Een boek dat me van mijn sokken heeft geblazen!