Vrijheid van meningsuiting in gevaar

Samen-leven

De vrijheid van meningsuiting is de basis van onze democratie. We lijken dat te vergeten. Een samenleving die haar waarden niet meer weet te benoemen, krijgt ook een beleid en een politiek die niet meer weten waar de kern van het verhaal ligt dat ons allemaal verbindt, krijgt gezagsdragers die geen weerwerk meer kunnen of durven bedenken als de fundamenten waarop we allemaal staan worden ondermijnd. De toekomst van de politiek, van ons allemaal, ligt opnieuw in de grote visies en de bevlogen gedachten. Het is een uitdaging. We zullen er als burgers met z’n allen actief voor moeten opkomen en uitdagingen niet uit de weg gaan, maar ze aanpakken.

De uitdaging

afbeelding boek over de vrijheid van meningsuiting

 

Een van die uitdagingen is leven met verschillen. Dat is aartsmoeilijk. Met de komst van de islam in onze democratieën is ‘samenleven’ er niet makkelijker op geworden. Laten we vooral niet vergeten waar we vandaan komen. Het heeft van het midden van zestiende eeuw tot tweehonderd jaar later geduurd voordat we tot een vreedzame co-existentie kwamen van goddelijke en rationele waarheidsstelsels, waarin de kerk het aanvaardde dat eenieder zijn eigen weg naar waarheid zocht. Vervolgens heeft het nog een eeuw geduurd voordat het begrip ‘vrije meningsuiting’ algemeen aanvaard werd in alle zaken die de mensheid aanbelangen, dat de censuur werd afgeschaft en de mogelijkheid om kritiek te leveren op godsdienst, wet en gezag als een essentieel onderdeel van een goed functionerende samenleving werd beschouwd.

Houvast

Weten we niet waar onze houvast is? Beweren we dat we het kompas kwijt zijn? Dan is dat onterecht. De huidige problemen brengen ons helemaal niet in terra incognita. Ze hebben zich in de geschiedenis van België en Europa vaker voorgedaan. We hebben eruit geleerd dat vrijheid van meningsuiting de enige weg is om te beletten dat we elkaar het hoofd inslaan. We hebben er ook uit geleerd dat ons beschavingsproces nooit af is, dat het veel tijd vergt, maar dat we uiteindelijk telkens stappen vooruit hebben gezet. Dat dit ook inzake de tolerantie en vrije meningsuiting zal lukken, is mijn overtuiging. Dat het niet zonder moeite zal gaan, is evenzeer duidelijk.

Dit grondrecht is geen vodje papier. Het is niet uitgedacht voor de grijze muis die iedere stevige uitspraak vermijdt om toch maar niemand te kwetsen. Het grondrecht op vrije meningsuiting is er nu juist voor de harlekijn en de nar, de dissident, de ketter en de non-conformist, de afvallige en de ongebondene, voor hen die onwelkome meningen en opvattingen verkondingen. Zij moeten beschermd worden tegen de patenthouders van geboden en taboes die hun de mond willen snoeren, tegen hen die hun het zwijgen op willen leggen.

Vooruit

De weg naar beterschap in ons samenlevingsmodel loopt niet via verbodstekens, maar via richtingaanwijzers. We moeten niet inzetten op beteugelen van vrije meningsuiting, maar op positieve inspanningen, met name in het onderwijs.

Politiek correct denken noch extremistisch denken brengt hier wijsheid. Morrelen aan de vrije meningsuiting brengt ons op een hellend vlak. Zeer oncomfortabel dus. Denken dat we kunnen vasthouden aan de vrijheid van meningsuiting die omkaderd is met allerlei mitsen en maren, is een illusie. Het is zoals zeggen dat je gelooft in wetenschappelijk bewijs, behalve inzake de Kerstman. Hetzelfde als zeggen dat je een voorstander bent van de gelijke behandeling van de geslachten, maar dat gelijk loon voor gelijk werk een brug te ver is. Ideeënfraude is dit. We zullen er allemaal slechter van worden als we toelaten dat onze cultuur verwordt tot een kwezelarij waarin mensen bang worden om te zeggen wat hun op het hart ligt. We zullen er wel bij varen als we onze gedachten blijven uiten.

De enige weg

De vrijheid van meningsuiting is onze enige, echte garantie en voorwaarde voor persvrijheid, vrijheid van onderzoek, academische vrijheid, vrijheid van politiek, denktanks, vakbonden en werkgeversorganisaties én de vrijheid van godsdiensten en levensbeschouwingen om zich te uiten. Logisch dat die niet allemaal hetzelfde en vaak het tegenovergestelde zeggen. Onze innigste overtuigingen, waarden en levenswijzen verschillen niet alleen van die van ‘de ander’, ze zijn er vaak tegenstrijdig mee en worden soms zelfs als beledigend ervaren. Laten we niet bang zijn voor dat conflict. Het heeft namelijk een naam in een democratische samenleving. Het conflict heet debat en tegenspraak, het is een inherent deel van onze vrijheid, onze manier van zijn, en het is een bron van creativiteit en wetenschappelijke, maatschappelijke en uiteindelijk zelfs economische vooruitgang.

Vrij, onbevangen en geweldloos

De strijd rond de vrije meningsuiting is geen strijd tussen bevolkingsgroepen. Het is geen strijd tussen moslimimmigranten en mensen met een Europese achtergrond. Het is een strijd voor een vrij land, waarin tegengestelden vreedzaam kunnen samenleven. Waar het op aankomt, is het conflict niet uit te vlakken, te verhinderen of uit de weg te gaan. We dienen er echter wel voor te zorgen dat het verloopt volgens beschaafde en democratische regels, in de geest van de grondwet. Niets menselijks of goddelijks is onbespreekbaar of ontegensprekelijk. We mogen het alleen niet uitvechten met geweld, maar met ideeën en woorden, vrij en onbevangen.